غده هیپوفیز بخشی از سیستم درون‌ریز بدن است. وظیفه اصلی غده هیپوفیز ترشح هورمون‌هایی به درون جریان خون است که این هورمون‌ها می‌توانند بر روی سایر ارگان‌ها و غدد بدن از جمله تیروئید، سیستم تولید مثل و غدد فوق‌کلیه تاثیر بگذارند. در متن پیش رو قصد داریم به سوال غده هیپوفیز چیست پاسخ دهیم و شما را با عملکرد غده هیپوفیز و بیماری‌های مرتبط با آن آشنا کنیم.
فهرست مطالب
- غده هیپوفیز چه وظایفی را بر عهده دارد؟
- بررسی بیماری‌های غده‌ی هیپوفیز و راههای درمان آن
- بیماری‌های هیپوفیز چه علائمی‌دارند؟
- چگونه از بیماری‌های هیپوفیز پیشگیری کنیم؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
غده هیپوفیز چه وظایفی را بر عهده دارد؟
در ادامه مقاله غده هیپوفیز چیست باید گفته شود،غده هیپوفیز یک غده کوچک است که در قاعده مغز و چسبیده به هیپوتالاموس قرار گرفته است. هیپوتالاموس بخش کوچکی از مغز است که نقش مهمی را در تعادل عملکرد‌های مختلف بدن بر عهده دارد. هیپوتالاموس ترشح هورمون‌های مختلف از غده هیپوفیز را کنترل می‌کند.
غده هیپوفیز دو بخش قدامی و خلفی دارد. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله کپسول دفع سنگ کیسه صفرا را بخوانید.
بخش قدامی غده هیپوفیز
بخش قدامی‌غده هیپوفیز هورمون‌های مختلفی را ترشح می‌کند؛ از جمله:
- هورمون رشد: این هورمون وظیفه تنظیم رشد و تکامل فیزیکی را بر عهده دارد. این هورمون وظیفه تحریک رشد در بسیاری از بافت‌های بدن را برعهده دارد. با این حال به طور اولیه استخوان‌ها و عضلات را تحریک می‌کند.
- هورمون تحریک‌کننده تیروئید:این هورمون وظیفه تحریک غده تیروئید را برای ترشح هورمون‌های تیروئیدی بر عهده دارد. هورمون‌های تیروئیدی برای تنظیم متابولیسم بدن ضروری هستند.
- هورمون ACTH: این هورمون وظیفه تحریک غدد فوق کلیه را برای ترشح کورتیزول و سایر هورمون‌ها بر عهده دارد.
- LH: این هورمون با ترشح استروژن در زنان و تستوسترون در مردان مرتبط است.
- پرولاکتین: این هورمون در زنان شیرده وظیفه تولید شیر را بر عهده دارد.
- اندورفین:اندورفین دارای اجزای تسکین‌دهنده درد است و با مراکز لذت در مغز مرتبط است.
- FSH: این هورمون با ترشح استروژن و رشد تخمک‌ها در زنان مرتبط است. علاوه بر این، برای تولید اسپرم در مردان ضروری است.
بخش خلفی غده هیپوفیز
- بخش خلفی غده هیپوفیز نیز هورمون‌هایی‌ترشح می‌کند. این هورمون‌ها اغلب توسط هیپوتالاموس ساخته شده و در بخش خلفی هیپوفیز ذخیره می‌شوند تا زمانی که ترشح شوند. از جمله هورمون‌هایی که در بخش خلفی هیپوفیز ذخیره می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وازوپرسین یا ADH: این هورمون به پیشگیری از کم‌آبی کمک می‌کند.
- اکسی توسین: این هورمون به ترشح شیر کمک می‌کند. علاوه بر این، به انقباض‌های رحم در زمان زایمان کمک می‌کند.
بررسی بیماری‌های غده‌ی هیپوفیز و راههای درمان آن
اختلالات غده‌ی هیپوفیز به دلیل ترشح کم یا زیاد هورمون است. این اختلالات بسته به اینکه کدامیک از سیگنال‌های هورمونی مختل شده است می‌تواند در طیف گسترده‌ای از شرایط مختلف بالینی قرار‌بگیرد. اطلاعات بیشتر در مورد اختلالات گوناگون غده‌ی هیپوفیز در پایین آمده است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله علت هوس شیرینی کمبود کدام ویتامین را بخوانید.
افزایش پرولاکتین
اگر افزایش میزان پرولاکتین ادامه پیدا کند باعث اختلال در سیگنال‌های هورمون تولید مثلی شده که منجر به کاهش این هورمون (تستوسترون در مردان و استروژن در زنان) و بعلاوه شیردهی ناخواسته می‌شود. برخی از داروها یا تومورهای غده‌ی هیپوفیز (پرولاکتینوما) باعث افزایش میزان پرولاکتین می‌شوند. برای تشخیص علت افزایش پرولاکتین نیاز به انجام آزمایش مخصوص زیر نظر متخصص غدد است.
اگر علت آن پرولاکتینوما تشخیص داده شود معمولا برای کاهش سطح پرولاکتین و کوچک کردن تومور نیاز به درمان‌های دارویی است. اگر اندازه‌ی تومور بزرگ باشد بر روی عصب بینایی فشار آورده و بر روی بینایی تاثیر می‌گذارد. اگر تومور بزرگ باشد و باعث ایجاد مشکلاتی مانند بینایی بشود نیاز به عمل جراحی است، در‌غیر اینصورت برای اکثر موارد نیازی به عمل جراحی نیست.
سندرم کوشینگ
وضعیتی نادر است که در اثر پرکاری غدد فوق کلیوی هورمون کورتیزول فراوانی تولید می‌شود. رایج‌ترین حالت سندرم کوشینگ در اثر ترشح فراوان آدرنوکورتیکوتروپین از غده‌ی هیپوفیز روی می‌دهد که وارد گردش خون شده و غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند. درباره علائم عفونت تاتو بیشتر بدانید. افزایش میزان کورتیزول خون منجر به علائمی مانند چاقی (بویژه در قسمت شکم)، فشار خون بالا، نازک‌شدن پوست، کبودی آسان و موارد دیگر می‌شود.
این علائم و نشانه‌ها به آهستگی پیشرفت می‌کنند و ممکن است متناوب باشند. به این دلیل تشخیص سندروم کوشینک اغلب دشوار است. تشخیص آن نیاز به آزمایش مخصوص توسط متخصص غدد دارد. اگر معلوم شود که علت آن ترشح بیش از اندازه‌ی غده‌ی هیپوفیز است نیاز به عمل جراحی دارد. ممکن است جراحی باعث درمان شود اما بازگشت سندرم کوشینگ پس از عمل جراحی غده‌ی هیپوفیز نسبتا امری عادی است. به این دلیل درمان دارویی هم اغلب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آکرومگالی (درشت پایانکی)
شرایط نادری است که در اثر افزایش هورمون رشد از توموری در غده‌ی هیپوفیز بوجود می‌آید. در کودکان باعث افزایش قد (غول پیکری) می‌شود. در بزرگسالان باعث رشد بیش از اندازه‌ی بافت‌ها و برخی از استخوان‌ها در طول سال‌های بسیار می‌شود. این وضعیت با مشکلات استخوانی، قلبی و سوخت و سازی، بغرنج می‌شود. این مشکلات شامل: دیابت، فشار خون بالا، مشکلات عملکرد قلب، ورم مفاصل و سندروم تونل کارپ می‌باشند. تومورهای تولید کننده‌ی هورمون رشد در غده‌ی هیپوفیز، معمولا با برداشتن آنها از غده‌ی هیپوفیز توسط عمل جراحی درمان می‌شوند. اگر نتوان آنها را به طور کامل حذف کرد با استفاده از دارو تومور را کنترل کرده و علائم آن را کاهش می‌دهند. افراد مبتلا به آکرومگالی باید تحت نظر متخصص غدد درمان شوند.
جرم غده هیپوفیز
هر ضایعه‌ای که باعث اشغال فضا توسط غده‌ی هیپوفیز بشود را جرم هیپوفیز می‌گویند. این جرم‌ها تقریبا سرطانی نیستند و در سایر نقاط بدن پراکنده نمی‌شوند. جرم‌های کوچک (کمتر از 1 سانتی متر) که هورمون اضافی تولید نمی‌کنند اغلب باعث ایجاد مشکل نمی‌شوند و حتی ممکن است هیچوقت متوجه آنها نشویم. جرم‌های بزرگ (بیشتر از 1 سانتی متر) با تولید هورمون فراوان، فشار آوردن به بافت‌های اطراف و خوردن به استخوان‌ها باعث مشکلاتی در غده‌ی هیپوفیز می‌شوند.
جرم‌های هیپوفیز در هر اندازه با تولید هورمون فراوان باعث ایجاد اختلالات بارزی می‌شوند. بررسی جرم‌های هیپوفیز نیاز به آزمایش‌های مخصوصی دارد. برای درمان جرم‌های بزرگ عمل جراحی هیپوفیز نیاز است. در مواردی که جرم به وسیله‌ی عمل جراحی به طور کامل برداشته نشود برای کاهش اندازه‌ی تومور نیاز به پرتودرمانی غده‌ی هیپوفیز می‌شود.
کم‌کاری غده هیپوفیز
در این حالت برخی از هورمون‌های غده‌ی هیپوفیز کمتر از میزان لازم ترشح می‌شوند. علل کم‌کاری غده‌ی هیپوفیز عمل جراحی هیپوفیز، پرتودرمانی، تومورهای بزرگ، خونریزی یا کاهش خون‌رسانی به غدد هیپوفیز و شرایط دیگر است. کم‌کاری هیپوفیز معمولا علائم خاصی ندارد. این علائم عبارتند از ضعف، کوفتگی و سرگیجه. کم‌کاری ناگهانی هیپوفیز که در اثر خونریزی و نرسیدن خون کافی به غده‌ی هیپوفیز بوجود می‌آید باعث سردرد شدید و گاهی از دست دادن هوشیاری می‌شود. درمان کم‌کاری هیپوفیز به شناسایی علت آن بستگی دارد.
گاهی‌اوقات پس از درمان ترشح هورمون بهبودی خود را بدست می‌آورد (برای مثال پس از برداشتن تومور غده‌ی هیپوفیز). اما اغلب عملکرد غده‌ی هیپوفیز کاهش پیدا کرده و نیاز به جایگزینی بلند مدت یک هورمون پیدا می‌کند. نوع هورمون جایگزین برای غده‌ی هیپوفیز به هورمون مختل شده بستگی دارد، این هورمون ممکن است هورمون تیروئید، هورمون‌های مشابه کورتیزول (هیدروکورتیزون، پردنیزون)، هورمون‌های تولید مثلی (استروژن برای زنان و تستوسترون برای مردان) و هورمون رشد باشند. تصمیم‌گیری در مورد هورمون جایگزین مناسب بر عهده‌ی متخصص غدد است.
تومورهای غده‌ی هیپوفیز
رایج‌ترین اختلال غده‌ی هیپوفیز، تومور غده‌ی هیپوفیز است. این تومور‌ها به طور متوسط در افراد بالغ رایج است. آنها تومورهای مغزی به حساب نمی‌آیند و اغلب خوش‌خیم هستند. در واقع تومورهای سرطانی از این قبیل بسیار نادر هستند. دو نوع تومور وجود دارد- ترشحی و غیرترشحی. تومور ترشحی یکی از هورمون‌های غده‌ی هیپوفیز را به مقدار زیاد ترشح می‌کند. تومور غیرترشحی هورمونی ترشح نمی‌کند. هر دو نوع تومور در صورتی که بزرگ باشند و در عملکرد عادی غده‌ی هیپوفیز و ساختارهای نزدیک آن در مغز دخالت کنند برای بدن مشکل‌ساز می‌شوند. مشکلاتی که تومورهای غده‌ی هیپوفیز ایجاد می‌کنند به سه دسته تقسیم می‌شوند.
- ترشح زیاد: تومور ترشحی غده‌ی هیپوفیز باعث وجود هورمون فراوان در بدن می‌شود.
- ترشح کم: اگر هورمونی در بدن بسیار کم باشد دلیل آن یک تومور بزرگ غده‌ی هیپوفیز است که در امر تولید هورمون به وسیله‌ی غده‌ی هیپوفیز دخالت می‌کند. عمل جراحی و پرتودرمانی تومور هم باعث کاهش تولید هورمون در بدن می‌شود.
- اثرات جرم تومور: هنگامی که یک تومور غده‌ی هیپوفیز رشد کرده و بر روی غده‌ی هیپوفیز یا قسمت‌های دیگر مغز فشار وارد می‌آورد باعث سردرد، نقص بینایی و مشکلات دیگر برای سلامتی می‌شود. عمل جراحی، برخی از داروها و خونریزی داخلی و برخی از شرایط دیگر بر روی عملکرد غده‌ی هیپوفیز تاثیر می‌گذارد. ضربه‌ی شدید به سر نیز می‌تواند باعث نقص عملکرد عادی غده‌ی هیپوفیز شود.
بیماری‌های هیپوفیز چه علائمی‌دارند؟
بیماری‌های هیپوفیز می‌توانند منجر به طیف وسیعی از علائم شوند. با این حال، در صورتی که علائم زیر را به طور مکرر داشتید، خوب است به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد
- ضعف و خستگی
- فشار خون بالا
- افزایش وزن محسوس
- افسردگی یا نوسانات خلقی
- مشکلات حافظه
- مشکلات مربوط به سیستم تولید مثل از قبلی نازایی، پریودهای نامنظم، اختلال نعوظ
- رشد موهای زائد
- ترشح شیر از نوک پستان‌ها
بسیاری از بیماری‌های هیپوفیز در صورتی که به موقع تشخیص داده شوند، به سادگی قابل درمان هستند.
چگونه از بیماری‌های هیپوفیز پیشگیری کنیم؟
در ادامه مقاله غده هیپوفیز چیست با در نظر گرفتن نکات زیر میتوانید به حفظ سلامتی غده هیپوفیز کمک بکنید:
رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید
یک رژیم غذایی سالم به حفظ سلامتی شما و تعادل هورمون‌ها در بدن کمک می‌کند. برای مثال، در کودکان مبتلا به سوءتغذیه ممکن است به میزان کافی هورمون رشد ترشح نشود و در نتیجه رشد ناکافی و نامتناسب با سن‌شان را تجربه نکنند. نکات زیر را برای داشتن یک رژیم غذایی سالم فراموش نکنید:
- رژیمی را انتخاب کنید که سرشار از میوه‌ها و سبزیجات باشد. این‌ها یک منبع عالی برای دریافت فیبر، ویتامین و مواد معدنی هستند.
- منابع مناسب چربی که حاوی چربی‌های غیراشباع و امگا ۳ هستند را انتخاب کنید.
- دریافت سدیم را محدود کنید.
- حداقل ۶ لیوان آب در روز بنوشید.
سطح اضطراب‌تان را کاهش دهید
اضطراب همزمان می‌تواند باعث بالا رفتن سطح هورمون کورتیزول شود. ترشح بالای کورتیزول می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:
- اختلالات خواب
- افزایش وزن
- اضطراب
- افسردگی
سعی کنید حداقل ۳۰ دقیقه در روز ورزش کنید
سخن پایانی
شما در این مقاله با غده هیپوفیز آشنا شدید. همچنین از بیماری ها و راههای درمان آنها آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
سردرد عارضه ناراحت کننده‌ای است که می‌تواند در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کند. در بیشتر مواقع سردرد علت پزشکی حادی ندارد و با درمان خانگی رفع می‌شود. اما همین سردرد در برخی مواقع علامت خطری برای بیماری‌های خطرناک است و نباید به‌صورت سرسری از آن بگذرید. پوپلکسی تومور هیپوفیز یک نمونه نادر است که زندگی شما را تهدید می‌کند و بصورت سردرد وجودش را هشدار می‌دهد.
همیشه به یاد داشته باشید که حتی تومورهای هیپوفیزی بزرگ نیز سرطان محسوب نمی‌شوند، اما اگر درمان نشوند، ممکن است بیماری‌های خطرناکی را ایجاد کنند. زیرا بر عملکرد طبیعی غده هیپوفیز، عصب‌ها و مغز اثر می‌گذارند.
