دوران بارداری یکی از زیباترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین مراحل زندگی هر خانم است. بدن در این دوران دچار تغییرات گسترده‌ای می‌شود تا بتواند شرایط مناسبی برای رشد جنین فراهم کند. یکی از مشکلات شایع دوران بارداری، واریس پا است؛ یعنی برجسته و پیچ‌خورده شدن رگ‌های پا (در موارد نادر هم واژن یا ناحیه لگن).
بسیاری از خانم‌ها در ماه‌های میانی یا پایانی بارداری متوجه می‌شوند که رگ‌های پاهایشان برجسته، بنفش و دردناک شده است. اما چرا این اتفاق می‌افتد؟ در ادامه به طور دقیق دلایل علمی، عوامل موثر، راه‌های پیشگیری و کنترل واریس در بارداری را بررسی می‌کنیم.
واریس چیست و چرا در بارداری ظاهر می‌شود؟
طبق گفته بهترین متخصص درمان واریس پا، واریس به حالتی گفته می‌شود که دریچه‌های درون سیاهرگ‌ها (که وظیفه هدایت خون از اندام‌ها به سمت قلب را دارند) به درستی کار نمی‌کنند. در نتیجه، خون در رگ‌ها جمع می‌شود و باعث تورم، درد، احساس سنگینی و تغییر رنگ پوست در ناحیه پا می‌گردد.
در دوران بارداری چند عامل به طور هم‌زمان باعث افزایش احتمال بروز واریس می‌شود:
افزایش حجم خون در بدن
در دوران بارداری، حجم خون در بدن مادر تا حدود ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کند تا نیازهای جنین تأمین شود. این افزایش حجم باعث فشار بیشتر بر رگ‌ها به ویژه در پاها و لگن می‌شود. وقتی فشار خون در رگ‌های پایین بدن بالا می‌رود، جریان خون کند شده و رگ‌ها گشاد می‌شوند، در نتیجه احتمال واریس بالا می‌رود.
تغییرات هورمونی
هورمون پروژسترون که در دوران بارداری به مقدار زیادی ترشح می‌شود، باعث شل شدن دیواره رگ‌ها می‌شود تا جریان خون راحت‌تر در بدن حرکت کند. اما همین شل شدن، قدرت انقباض و پمپاژ رگ‌ها را کم می‌کند و باعث می‌شود خون در پاها جمع شود. در نتیجه، رگ‌ها گشاد و برجسته می‌شوند.
فشار رحم بر رگ‌های لگنی
با رشد جنین، رحم به تدریج بزرگ‌تر می‌شود و روی رگ‌های لگن و ورید بزرگ تحتانی (vena cava) فشار وارد می‌کند. این رگ، خون را از پاها به قلب بازمی‌گرداند. وقتی رحم روی این رگ فشار می‌آورد، بازگشت خون از پاها کند می‌شود و در نتیجه رگ‌ها متورم و واریسی می‌شوند. به همین دلیل معمولا واریس در سه‌ماهه دوم و سوم بارداری بیشتر دیده می‌شود.
افزایش وزن
افزایش وزن مادر در دوران بارداری، به‌ویژه در نیمه دوم، فشار زیادی به پاها وارد می‌کند. این وزن اضافی باعث می‌شود که خون‌رسانی به اندام‌های پایین‌تر سخت‌تر شود و دریچه‌های وریدی نتوانند به خوبی کار کنند، در نتیجه احتمال واریس بیشتر می‌شود.
عوامل ژنتیکی و سابقه خانوادگی
اگر مادر یا خواهر شما در دوران بارداری دچار واریس شده باشند، احتمال بروز واریس در شما نیز بیشتر است. ژنتیک نقش مهمی در سلامت دریچه‌های وریدی دارد و در صورت وجود سابقه خانوادگی، احتمال آسیب این دریچه‌ها در دوران بارداری بالاتر می‌رود.
سایر عوامل تشدیدکننده واریس در بارداری
- ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت: کاهش گردش خون در پاها
- کم‌تحرکی و نداشتن فعالیت بدنی مناسب
- یبوست مزمن: فشار به رگ‌های لگن و پا
- استفاده از لباس‌های تنگ یا کفش‌های پاشنه‌بلند
- سن بالاتر در بارداری اول: هر چه بارداری در سن بالاتری اتفاق بیفتد، احتمال آسیب به رگ‌ها بیشتر می‌شود
آیا واریس در بارداری خطرناک است؟
در بیشتر موارد، واریس دوران بارداری خطرناک نیست و پس از زایمان به تدریج بهبود می‌یابد یا کاملا از بین می‌رود. با این حال، در موارد نادر ممکن است منجر به لخته خون (ترومبوفلبیت) شود که نیاز به بررسی پزشکی دارد. اگر در پاهایتان درد شدید، قرمزی، گرما یا تورم ناگهانی احساس کردید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید.
چگونه می‌توان واریس بارداری را کنترل یا پیشگیری کرد؟
در حالی که نمی‌توان کاملاً از بروز واریس جلوگیری کرد، می‌توان با رعایت چند نکته مهم، احتمال و شدت آن را کاهش داد:
حفظ تحرک و ورزش سبک
پیاده‌روی ملایم روزانه، یوگای بارداری یا شنا می‌تواند گردش خون را بهبود دهد و فشار بر رگ‌های پا را کاهش دهد. فعالیت منظم از تجمع خون در رگ‌ها جلوگیری می‌کند.
بالا نگه داشتن پاها
هر زمان که استراحت می‌کنید، پاهای خود را روی یک بالش قرار دهید تا کمی بالاتر از سطح قلب باشند. این کار به بازگشت خون کمک می‌کند و از تورم جلوگیری می‌نماید.
پوشیدن جوراب واریس
استفاده از جوراب‌های فشاری مخصوص بارداری یکی از بهترین روش‌ها برای جلوگیری از گشاد شدن رگ‌ها است. این جوراب‌ها با اعمال فشار تدریجی، جریان خون را به سمت بالا هدایت می‌کنند.
خوابیدن به پهلوی چپ
پیشنهاد پزشکان این است که خانم‌های باردار به‌ویژه در سه‌ماهه سوم، به پهلو چپ بخوابند. در این وضعیت، فشار رحم بر رگ ورید بزرگ تحتانی کاهش می‌یابد و جریان خون به سمت قلب بهتر می‌شود.
کنترل وزن
رعایت رژیم غذایی سالم و افزایش وزن متعادل در دوران بارداری نقش مهمی در جلوگیری از فشار اضافی به پاها دارد.
مصرف فیبر و مایعات کافی
یبوست می‌تواند فشار داخل شکم را افزایش دهد و باعث تشدید واریس شود. مصرف میوه، سبزیجات و مایعات کافی به بهبود عملکرد روده کمک می‌کند.
خودداری از ایستادن یا نشستن طولانی
اگر مجبورید مدت زیادی بنشینید، هر ۳۰ دقیقه پاهای خود را حرکت دهید یا چند قدم راه بروید. همچنین اگر ایستاده‌اید، سعی کنید گاهی وزن بدن را از یک پا به پای دیگر منتقل کنید تا جریان خون حفظ شود.
درمان واریس پس از زایمان
در اغلب موارد، واریس پس از زایمان به مرور زمان بهبود می‌یابد، زیرا فشار رحم از روی رگ‌ها برداشته می‌شود و سطح هورمون پروژسترون کاهش پیدا می‌کند. با این حال، اگر واریس پس از چند ماه همچنان باقی ماند، می‌توان از درمان‌های پزشکی مانند اسکلروتراپی، لیزر درمانی یا رادیوفرکوئنسی استفاده کرد. البته این درمان‌ها معمولا پس از پایان دوران شیردهی انجام می‌شوند.
نتیجه گیری
واریس در دوران بارداری یکی از مشکلات شایع و طبیعی است که معمولاً به دلیل ترکیبی از تغییرات هورمونی، افزایش حجم خون، فشار رحم و کاهش تحرک ایجاد می‌شود. هرچند در بیشتر موارد این عارضه پس از زایمان از بین می‌رود، اما با رعایت نکات ساده‌ای مانند تحرک کافی، استفاده از جوراب واریس، خوابیدن به پهلوی چپ و کنترل وزن می‌توان تا حد زیادی از بروز یا تشدید آن جلوگیری کرد. آگاهی از این موضوع باعث می‌شود مادران با آرامش بیشتری دوران بارداری خود را سپری کنند.
