اگر دچار اضطراب، بی خوابی، افسردگی، عصبانیت های ناگهانی یا حتی مشکلات پیچیده تری مثل افکار خودکشی، وسواس شدید یا توهم شده اید احتمالا اولین سوالی که به ذهن شما می رسد این است که باید به چه کسی مراجعه کنم؟ روانشناس یا روانپزشک؟ برای بسیاری از افراد این دو عنوان شبیه هم به نظر می رسند و گاهی به اشتباه به هر متخصصی که در زمینه مشکلات روحی فعالیت می کند، روانشناس گفته می شود. این در حالی است که فرق روانشناس و روانپزشک در تحصیلات، نوع نگاه به مشکل، روش درمان، استفاده از دارو و حتی مدت و شکل جلسات درمانی بسیار مهم و تعیین کننده است. شناخت درست این تفاوت ها به شما کمک می کند سریع تر و با هزینه کمتر به درمان مناسب برسید و از سرگردانی بین انواع کلینیک ها و متخصصان جلوگیری کنید. در این مقاله به زبان ساده و کاربردی توضیح می دهیم که روانشناس کیست، روانپزشک کیست، هر کدام چه کاری انجام می دهند و در چه شرایطی مراجعه به هر کدام منطقی تر است.
نکته مهم این است که هیچ متن اینترنتی، از جمله این مقاله، جایگزین معاینه و درمان توسط پزشک یا متخصص سلامت روان نیست. هدف ما در این مطلب، افزایش آگاهی و کمک به شما برای تشخیص بهتر مسیر مراجعه است، نه تشخیص و درمان قطعی بیماری. اگر علائم شما شدید است، خطر برای خود یا دیگران احساس می کنید، یا مدت طولانی است که از نظر روحی در رنج هستید، حتما باید هر چه زودتر به پزشک، روانپزشک، روانشناس یا مرکز تخصصی سلامت روان مراجعه کنید. در ادامه، ابتدا به صورت خلاصه فرق روانشناس و روانپزشک را بررسی می کنیم، سپس جزئیات مربوط به نوع تحصیلات، اختلالات تحت درمان، روش های درمانی، مدت درمان، هزینه ها و در نهایت راهنمای عملی انتخاب متخصص مناسب در موقعیت های مختلف را مرور خواهیم کرد تا بتوانید با آرامش و آگاهی بیشتر برای سلامت روان خود تصمیم بگیرید.
فهرست مطالب
- فرق روانشناس و روانپزشک به صورت خلاصه
- تعریف روانشناس و روانپزشک و نوع تحصیلات هر کدام
- تفاوت روانشناس و روانپزشک در نوع درمان و استفاده از دارو
- فرق روانشناس و روانپزشک در اختلالات قابل درمان
- چه موقع به روانشناس مراجعه کنیم؟
- چه موقع به روانپزشک مراجعه کنیم؟
- همکاری روانشناس و روانپزشک در یک طرح درمان مشترک
- تفاوت روانشناس و روانپزشک در ایران از نظر مسیر مراجعه و بیمه
- راهنمای سریع انتخاب: روانشناس یا روانپزشک؟ (جدول مقایسه ای)
- نتیجه گیری
- سوالات متداول درباره فرق روانشناس و روانپزشک
فرق روانشناس و روانپزشک به صورت خلاصه
برای شروع، بد نیست یک نگاه کلی و ساده به فرق روانشناس و روانپزشک داشته باشیم تا چارچوب ذهنی شما شکل بگیرد. روانپزشک در اصل یک پزشک است که ابتدا دوره پزشکی عمومی را گذرانده و سپس در تخصص روانپزشکی ادامه تحصیل داده است. به همین دلیل با ساختار بدن، مغز، هورمون ها، بیماری های جسمی و داروها به خوبی آشنا است و می تواند دارو تجویز کند، در صورت نیاز بیمار را بستری کند و از روش های پزشکی مثل درمان های مغزی غیر تهاجمی یا شوک درمانی استفاده کند. در مقابل، روانشناس در رشته روانشناسی تحصیل کرده و تمرکز او روی شناخت رفتار، احساس و افکار انسان، مهارت های ارتباطی و انواع روش های روان درمانی است. روانشناس اصولا دارو تجویز نمی کند و درمان او بر پایه گفت و گو، بررسی افکار و احساسات، آموزش مهارت و اصلاح الگوهای رفتاری و ذهنی استوار است.
اگر بخواهیم این تفاوت را در یک جمله خلاصه کنیم، می توان گفت که روانپزشک بیشتر بر مغز و جنبه های پزشکی اختلالات روانی تمرکز دارد، در حالی که روانشناس بر ذهن، احساسات، باورها و الگوهای رفتاری کار می کند. البته این به معنی برتری یکی بر دیگری نیست؛ بلکه هر کدام نقش خاص خود را دارند و در بسیاری از موارد بهترین نتیجه زمانی به دست می آید که روانشناس و روانپزشک در کنار هم و به صورت یک تیم درمانی روی مشکل شما کار کنند. معمولا در اختلالات خفیف تا متوسط مانند استرس، تعارضات زناشویی، مشکلات تربیتی، کاهش اعتماد به نفس و بسیاری از انواع اضطراب ها، مراجعه به روانشناس نقطه شروع مناسبی است. در مقابل، در مواردی که علائم شدید، طولانی، همراه با توهم، هذیان، خودآسیبی، افکار خودکشی، بی خوابی شدید یا مصرف مواد وجود دارد، معمولا نیاز به ارزیابی و مداخله روانپزشک جدی تر است و گاهی شروع کار باید با روانپزشک باشد.
تعریف روانشناس و روانپزشک و نوع تحصیلات هر کدام
درک مسیر تحصیلی و آموزشی هر کدام از این دو تخصص به شما کمک می کند بهتر متوجه شوید که چرا نگاه و ابزارهای درمانی آنها متفاوت است. روانپزشک فردی است که ابتدا وارد دانشکده پزشکی شده، حدود ۷ سال دوره پزشکی عمومی را گذرانده، سپس در امتحان دستیاری شرکت کرده و پس از قبولی، حدود ۴ سال نیز تخصص روانپزشکی را پشت سر گذاشته است. در این مسیر، او با انواع بیماری های جسمی، نورولوژیک، داخلی، داروشناسی و نیز اختلالات روانی، نحوه تشخیص و درمان دارویی آنها آشنا می شود. بسیاری از روانپزشکان پس از پایان تخصص، در زیرشاخه هایی مانند روانپزشکی کودک و نوجوان، روانپزشکی اعتیاد، روانپزشکی سالمندی یا روانپزشکی مشاوره ای و رابط نیز فلوشیپ می گذرانند و در یک حوزه خاص مهارت عمیق تری پیدا می کنند.
در مقابل، روانشناس کسی است که در دانشگاه در رشته روانشناسی تحصیل کرده است. معمولا مسیر به این صورت است که فرد ابتدا دوره کارشناسی روانشناسی را طی می کند و سپس در گرایش هایی مثل روانشناسی بالینی، روانشناسی عمومی، روانشناسی تربیتی، روانشناسی صنعتی سازمانی یا روانسنجی در مقطع کارشناسی ارشد یا دکتری ادامه می دهد. روانشناسان بالینی و سلامت روان، همان کسانی هستند که با عنوان روانشناس بالینی یا درمانگر به صورت مستقیم در زمینه تشخیص و درمان اختلالات روانی و مشکلات هیجانی کار می کنند. آنها در طول تحصیل، مهارت های ارزیابی روانشناختی، استفاده از آزمون ها، اجرای مصاحبه بالینی و انواع رویکردهای درمانی مانند رفتار درمانی شناختی، طرحواره درمانی، خانواده درمانی و بازی درمانی را می آموزند. روانشناس از نظر قانونی در اغلب کشورها اجازه تجویز دارو ندارد و تمرکز او روی مداخلات غیر دارویی است.
تفاوت روانشناس و روانپزشک در نوع درمان و استفاده از دارو
یکی از مهم ترین فرق های روانشناس و روانپزشک نوع درمانی است که ارائه می دهند. روانپزشک به عنوان پزشک متخصص، اجازه و توانایی استفاده از داروهای روانپزشکی را دارد. او پس از معاینه و ارزیابی، در صورت نیاز می تواند داروهایی برای افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، مشکلات خواب، اختلالات وسواس، بیش فعالی و بسیاری از اختلالات دیگر تجویز کند. علاوه بر دارو، روانپزشک در صورت لزوم از روش هایی مانند شوک درمانی (ECT) یا روش های نوین مثل rTMS با همکاری تیم درمان استفاده می کند. این مداخلات معمولا در اختلالات شدید، مقاوم به درمان یا زمانی که خطر بالای خودکشی، پرخاشگری شدید یا قطع ارتباط فرد با واقعیت وجود دارد، مطرح می شوند. روانپزشک همچنین وضعیت جسمی بیمار، عوارض دارو، تداخل دارویی و بیماری های همراه را نیز به دقت بررسی می کند.
در مقابل، روانشناس تمرکز اصلی خود را بر روان درمانی و مداخلات غیر دارویی قرار می دهد. روان درمانی می تواند به شکل های مختلفی مانند رفتار درمانی شناختی، درمان پذیرش و تعهد، طرحواره درمانی، روان درمانی پویشی، مشاوره فردی، زوج درمانی، خانواده درمانی، بازی درمانی برای کودکان، هنر درمانی و تکنیک های دیگر اجرا شود. در این روش ها، محور اصلی درمان، گفت و گو، بررسی افکار و احساسات، شناسایی الگوهای ناسازگار، آموزش مهارت هایی مانند مدیریت استرس، حل مسئله، مهارت های ارتباطی و تنظیم هیجان و تمرین عملی این مهارت ها در زندگی روزمره است. تحقیقات متعدد نشان داده اند که برای بسیاری از اختلالات مانند افسردگی خفیف تا متوسط، اختلالات اضطرابی، وسواس، فوبیا، مشکلات روابط و برخی اختلالات شخصیت، روان درمانی به تنهایی یا در کنار دارو درمانی، بسیار موثر است. در برخی کشورها، روانشناسان بالینی با آموزش های اضافی محدود اجازه تجویز برخی داروها را دارند، اما در ایران و اغلب کشورها این اختیار به روانپزشک سپرده شده است.
فرق روانشناس و روانپزشک در اختلالات قابل درمان
از نظر تئوری، هر دو متخصص با طیف گسترده ای از مشکلات و اختلالات روانی سر و کار دارند، اما عملا نوع و شدت مشکلاتی که بیشتر به هر کدام ارجاع می شود، تا حدی متفاوت است. روانشناسان بیشتر با مسائلی مواجه می شوند که محور آن ها افکار، احساسات، باورها و الگوهای رفتاری ناسازگار است. برای مثال، اضطراب اجتماعی، نگرانی های مداوم، وسواس های فکری و عملی، مشکلات زناشویی، تعارضات خانوادگی، مشکلات تربیت کودک، کاهش اعتماد به نفس، دشواری در ابراز احساسات، سوگ و فقدان، استرس شغلی، فرزندپروری، خودانتقادی شدید، استرس امتحان و بسیاری از مشکلات مشابه معمولا در اولویت ارجاع به روانشناس قرار می گیرند. در این موارد، روانشناس با استفاده از مصاحبه، آزمون ها و روان درمانی به فرد کمک می کند که ریشه مشکلات خود را بشناسد و با یادگیری مهارت ها، کیفیت زندگی خود را بهبود دهد.
در مقابل، روانپزشکان بیشتر با اختلالات شدیدتر و پیچیده تر سروکار دارند؛ اختلالاتی که زمینه زیستی و ژنتیکی پررنگ تری دارند یا آن قدر علائم فرد شدید است که عملکرد روزمره او مختل شده است. برای مثال، اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، افسردگی های شدید همراه با افکار خودکشی، اختلالات روانپریشی، برخی انواع وسواس های شدید، اختلالات خوردن در مراحل خطرناک، اختلالات شدید مصرف مواد و اعتیاد، حملات پانیک شدید، اختلالات خلقی همراه با بی خوابی شدید، یا افرادی که رفتارهای پرخطر، پرخاشگری شدید و خطر برای خود یا دیگران دارند، حتما نیازمند ارزیابی روانپزشک هستند. البته این تقسیم بندی مطلق نیست؛ بسیاری از موارد مانند افسردگی و اضطراب ممکن است هم توسط روانپزشک و هم روانشناس درمان شوند، اما در افسردگی شدید یا زمانی که دارو حتما لازم است، روانپزشک نقش کلیدی تری دارد و هم زمان می توان از روان درمانی توسط روانشناس نیز بهره برد.
چه موقع به روانشناس مراجعه کنیم؟
مراجعه به روانشناس اغلب زمانی توصیه می شود که شما متوجه می شوید درگیر مشکلات عاطفی، فکری یا رفتاری هستید که زندگی روزمره، روابط یا عملکرد شغلی و تحصیلی شما را تحت تاثیر قرار داده است، اما هنوز علائم آن قدر شدید نیست که کارکرد اصلی شما را فلج کند یا شما را در معرض خطر مستقیم برای خود یا دیگران قرار دهد. برای مثال، اگر مدام نگران آینده هستید، در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارید، در رابطه عاطفی خود احساس نارضایتی می کنید، در تربیت فرزندتان سردرگم شده اید، از عزت نفس پایین رنج می برید، تصمیم گیری برای شما دشوار است، افکار منفی تکراری شما را آزار می دهند یا نمی توانید احساسات خود را به شکل سالم ابراز کنید، مراجعه به روانشناس معمولا بهترین نقطه شروع است. روانشناس با ارزیابی دقیق، به شما کمک می کند مشکل را نام گذاری کنید، عوامل موثر را بشناسید و برنامه درمانی متناسب با شرایط شما طراحی کند.
همچنین در شرایطی که شما یک تشخیص روانپزشکی شناخته شده دارید و دارو مصرف می کنید، اما هنوز در زندگی روزمره با چالش های زیادی روبرو هستید، مراجعه به روانشناس می تواند مکمل بسیار مهمی برای درمان دارویی شما باشد. برای مثال، بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی، اضطراب، وسواس، اختلال دوقطبی یا مشکلات شخصیتی، وقتی فقط دارو مصرف می کنند ممکن است بخشی از علائم شان کاهش یابد، اما الگوهای فکری و رفتاری آنها بدون کمک روان درمانی تغییر اساسی نکند. در چنین مواردی، روانشناس به شما کمک می کند مهارت های لازم برای پیشگیری از عود، مدیریت استرس، تنظیم هیجان، بهبود روابط و مراقبت از خود را یاد بگیرید. به طور کلی، هر زمان که احساس می کنید نیاز به صحبت کردن با یک فرد متخصص، بی طرف و آموزش دیده دارید که بدون قضاوت به شما گوش بدهد و در مسیر تغییر همراهی تان کند، روانشناس انتخاب مناسبی است.
چه موقع به روانپزشک مراجعه کنیم؟
در مقابل، مراجعه به روانپزشک زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که علائم شما شدید، طولانی مدت یا همراه با نشانه هایی از درگیر شدن سیستم های زیستی و عصبی باشد. اگر به مدت چند هفته یا چند ماه احساس غم عمیق، ناامیدی، بی انگیزگی، کاهش شدید انرژی، بی خوابی یا پرخوابی، تغییر واضح در اشتها و وزن، کاهش تمرکز، احساس بی ارزشی یا گناه شدید دارید، یا اگر افکار خودکشی، خودآسیبی یا این احساس که زندگی ارزش ادامه دادن ندارد به ذهن شما خطور می کند، باید هر چه سریع تر به روانپزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت تجربه علائمی مثل شنیدن صدا یا دیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند، داشتن باورهای عجیب و ثابت که با واقعیت همخوانی ندارند (هذیان)، بی نظمی شدید در رفتار و گفتار، پرحرفی شدید، ولخرجی افراطی، کاهش نیاز به خواب همراه با احساس قدرت غیرعادی و رفتارهای پرخطر، مراجعه فوری به روانپزشک ضروری است.
علاوه بر این، افرادی که سابقه اختلالات روانی شدید در خانواده دارند، کسانی که به طور هم زمان از چند بیماری جسمی و روانی رنج می برند، افرادی که داروهای متعددی مصرف می کنند یا کسانی که دچار بحران های حاد مانند ترک مواد مخدر، الکل یا برخی داروها شده اند، نیازمند ارزیابی روانپزشک هستند تا با در نظر گرفتن تمام جزئیات جسمی و روانی، طرح درمانی ایمن و موثر طراحی شود. در کودکان و نوجوانان نیز در صورت وجود علائمی مانند پرخاشگری شدید، افت شدید تحصیلی، کناره گیری از دوستان، خودآسیبی، رفتارهای خطرناک، مصرف مواد یا علائم روانپریشی، مراجعه به روانپزشک کودک و نوجوان توصیه می شود. اگر در انتخاب بین روانشناس و روانپزشک تردید دارید و علائم شما شدید است، معمولا شروع با روانپزشک گزینه مطمئن تری است، چون در صورت عدم نیاز به دارو یا بستری، او می تواند شما را به روانشناس مناسب ارجاع دهد.
همکاری روانشناس و روانپزشک در یک طرح درمان مشترک
در بسیاری از موارد نه روانشناس به تنهایی و نه روانپزشک به تنهایی بهترین نتیجه را ایجاد نمی کنند، بلکه ترکیب درمان دارویی و روان درمانی است که می تواند به بهبود پایدار و عمیق کمک کند. این موضوع به ویژه در اختلالاتی مانند افسردگی متوسط تا شدید، اختلال دو قطبی، برخی اختلالات اضطرابی مزمن، وسواس های مقاوم، اختلالات خوردن، اختلالات شخصیت و مشکلات پیچیده خانوادگی و زوجی اهمیت دارد. در چنین شرایطی، روانپزشک با تجویز دارو، علائم حاد مانند بی خوابی، اضطراب شدید، توهم، نوسانات شدید خلق یا افکار خودکشی را کنترل می کند تا فرد بتواند به سطحی از ثبات برسد که آمادگی حضور فعال در جلسات روان درمانی را داشته باشد. پس از کاهش نسبی علائم، روانشناس وارد عمل می شود و روی باورها، افکار، احساسات، رفتارها و روابط فرد کار می کند تا ریشه های مشکل اصلاح شود و خطر عود کاهش یابد.
این همکاری زمانی بهترین نتیجه را می دهد که بین روانپزشک و روانشناس ارتباط حرفه ای و هماهنگ وجود داشته باشد. برای مثال، اگر روانشناس متوجه شود که علائم مراجع به رغم تلاش های درمانی همچنان شدید است یا نشانه هایی از اختلالات زیستی جدی وجود دارد، باید او را به روانپزشک ارجاع دهد. برعکس، روانپزشک نیز زمانی که می بیند بسیاری از مشکلات فرد به الگوهای روابط، مهارت های ناکافی، مشکلات گذشته یا باورهای ناسازگار بر می گردد، او را به روانشناس معرفی می کند. در برخی کلینیک های تخصصی سلامت روان، این همکاری در قالب تیم های چند رشته ای انجام می شود که شامل روانپزشک، روانشناس بالینی، روانشناس کودک، پرستار روانپزشکی، کاردرمانگر و مشاور خانواده است. چنین مدل هایی به ویژه برای اختلالات مزمن و پیچیده مانند اسکیزوفرنی، اختلال دو قطبی یا اعتیاد مزمن بسیار مفید هستند.
تفاوت روانشناس و روانپزشک در ایران از نظر مسیر مراجعه و بیمه
در ایران، همانند بسیاری از کشورها، روانپزشکان تحت عنوان پزشک متخصص شناخته می شوند و اغلب توسط بیمه های پایه و تکمیلی پوشش داده می شوند. این به این معنی است که در بسیاری از موارد، ویزیت روانپزشک در بیمارستان های دولتی یا دانشگاهی با هزینه بسیار کمتر و گاهی تنها با پرداخت فرانشیز انجام می شود. در بخش خصوصی نیز بخشی از هزینه ویزیت روانپزشک توسط بیمه های تکمیلی قابل بازپرداخت است. از طرف دیگر، بسیاری از روانشناسان در حال حاضر تحت پوشش بیمه های پایه نیستند و تنها تعداد محدودی از بیمه های تکمیلی، آن هم با شرایط خاص، بخشی از هزینه جلسات روان درمانی را تقبل می کنند. این مسئله باعث می شود که برخی افراد به دلیل محدودیت مالی در استفاده از خدمات روانشناسی تردید داشته باشند، در حالی که برای بسیاری از مشکلات خفیف تا متوسط، درمان روانشناختی نقش اصلی را دارد.
از نظر مسیر مراجعه نیز تفاوت هایی وجود دارد. برای مراجعه به روانپزشک می توانید به صورت مستقیم به مطب، کلینیک یا بیمارستان روانپزشکی مراجعه کنید و در موارد اورژانسی از اورژانس بیمارستان های عمومی یا اعصاب و روان کمک بگیرید. برای روانشناس نیز معمولا مراجعه مستقیم به کلینیک های مشاوره، مراکز خدمات روانشناسی یا مراکز مشاوره دانشگاهی و خصوصی امکان پذیر است. نکته مهم این است که در مشکلات شدید، مراجعه ابتدا به روانپزشک می تواند از نظر پزشکی و قانونی مطمئن تر باشد. همچنین برخی طرح های درمانی در بیمارستان ها و کلینیک های آموزشی دانشگاهی، ترکیبی از ویزیت روانپزشک و جلسات روانشناس را ارائه می کنند که هم هزینه مناسب تری دارد و هم کیفیت درمان را بالا می برد. در هر صورت، اگر از نظر مالی یا بیمه ای نگرانی دارید، بهتر است پیش از شروع درمان، از کلینیک یا بیمه خود درباره پوشش خدمات روانپزشکی و روانشناسی سوال کنید.
راهنمای سریع انتخاب: روانشناس یا روانپزشک؟ (جدول مقایسه ای)
برای جمع بندی عملی فرق روانشناس و روانپزشک، در این بخش یک جدول مقایسه ای ارائه می شود تا بتوانید بر اساس وضعیت خود بهتر تصمیم بگیرید. البته این جدول جایگزین ارزیابی تخصصی نیست، اما می تواند به عنوان یک راهنمای اولیه مفید باشد. اگر هنوز تردید دارید، می توانید با یک مرکز مشاوره معتبر تماس بگیرید و در یک جلسه کوتاه پیش ارزیابی، با راهنمایی یک متخصص در مورد مسیر مناسب تر تصمیم بگیرید. به خاطر داشته باشید که انتخاب بین روانشناس و روانپزشک همیشه قطعی و یکبار برای همیشه نیست؛ ممکن است در یک دوره از درمان بیشتر به دارو نیاز داشته باشید و در دوره دیگر تمرکز روی روان درمانی باشد. مهم این است که به علائم خود توجه کنید، آن ها را جدی بگیرید و از کمک گرفتن نترسید.
| موضوع | روانشناس | روانپزشک |
|---|---|---|
| نوع تحصیلات | رشته روانشناسی در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری | پزشکی عمومی + تخصص روانپزشکی |
| حق تجویز دارو | معمولا خیر | بله، تجویز داروهای روانپزشکی و برخی مداخلات پزشکی |
| تمرکز اصلی درمان | روان درمانی، گفت و گو، آموزش مهارت ها، اصلاح افکار و رفتار | دارو درمانی، تنظیم مغز و بدن، درمان اختلالات شدید |
| نوع مشکلات شایع | اضطراب خفیف تا متوسط، مشکلات رابطه، فرزندپروری، عزت نفس، استرس | افسردگی شدید، اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی، اعتیاد، خطر خودکشی |
| مناسب برای | افرادی که عملکرد نسبتا حفظ شده و نیاز به کار روی خود و روابط دارند | افرادی با علائم شدید، مزمن یا همراه با خطر برای خود و دیگران |
| بیمه | در حال حاضر اغلب تحت پوشش محدود یا بدون پوشش بیمه پایه | معمولا تحت پوشش بیمه های پایه و تکمیلی |
| الگوی ایده آل | ترکیب روان درمانی توسط روانشناس و دارو درمانی توسط روانپزشک در بسیاری از اختلالات | |
اگر علائم شما خفیف تا متوسط است، مانند استرس، تعارضات خانوادگی، مشکلات ارتباطی، احساس نارضایتی از خود یا زندگی، یا اضطراب هایی که هنوز عملکرد روزمره شما را کاملا مختل نکرده اند، شروع با روانشناس معمولا منطقی است. اگر در طول درمان مشخص شود که نیاز به دارو یا ارزیابی پزشکی دارید، روانشناس می تواند شما را به روانپزشک معرفی کند. در عوض، اگر با علائم شدید و هشدار دهنده روبرو هستید، مانند افکار خودکشی، رفتارهای پرخطر، توهم، هذیان، نوسانات شدید خلق، بی خوابی مداوم یا مصرف مواد، مراجعه سریع به روانپزشک اولویت دارد. در هر دو حالت، پذیرش مشکل و برداشتن اولین قدم برای کمک گرفتن، مهم ترین و شجاعانه ترین بخش مسیر درمان است.
نتیجه گیری
فرق روانشناس و روانپزشک تنها در عنوان شغلی نیست، بلکه در نوع آموزش، ابزارهای درمانی، نگاه به مشکل و حوزه مداخلات آنها ریشه دارد. روانپزشک پزشک متخصصی است که با تکیه بر دانش پزشکی و دارو درمانی، بیشتر روی جنبه های زیستی و عصبی اختلالات روانی تمرکز دارد و به ویژه در اختلالات شدید، خطرناک و مزمن نقش حیاتی ایفا می کند. روانشناس در مقابل، متخصصی است که با تمرکز بر روان، ذهن، احساسات، الگوهای رفتاری و روابط بین فردی، از طریق روان درمانی، مشاوره و آموزش مهارت ها به بهبود کیفیت زندگی و کاهش رنج روانی کمک می کند. هیچ کدام به تنهایی پاسخ همه مشکلات نیستند و در بسیاری از موارد، همکاری آنها در قالب یک تیم و طرح درمان مشترک، بهترین نتیجه را برای فرد به همراه دارد. آگاهی از این تفاوت ها به شما کمک می کند که بر اساس نوع و شدت علائم خود، انتخاب مناسب تری داشته باشید و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری کنید.
همچنان باید تاکید کرد که این مقاله جایگزین مراجعه حضوری به پزشک، روانپزشک یا روانشناس نیست و تنها به عنوان یک راهنمای آموزشی و افزایش آگاهی طراحی شده است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم نگران کننده ای دارید، به خصوص اگر نشانه هایی از خودآسیبی، خطر برای دیگران، توهم، هذیان، ناتوانی در انجام کارهای روزمره یا مصرف مواد وجود دارد، تاخیر در مراجعه می تواند خطرناک باشد. در چنین شرایطی حتما هر چه زودتر به روانپزشک، اورژانس بیمارستان یا مرکز تخصصی سلامت روان مراجعه کنید. برای مشکلات خفیف تر و مسائلی که بیشتر به مهارت های زندگی، روابط، افکار و احساسات مربوط می شود، روانشناس می تواند نقطه شروع بسیار خوبی باشد. مهم ترین پیام این است که سلامت روان همانند سلامت جسم، نیازمند مراقبت، پیشگیری و درمان به موقع است و کمک گرفتن از متخصص نه نشانه ضعف، بلکه نشانه مسئولیت پذیری شما در قبال خود و عزیزانتان است.
سوالات متداول درباره فرق روانشناس و روانپزشک
۱. اگر ندانم مشکل من روانی است یا عصبی، بهتر است اول به روانشناس بروم یا روانپزشک؟
در عمل، بسیاری از افراد نمی دانند که مشکل آنها بیشتر ریشه روانشناختی دارد یا نیازمند مداخله پزشکی و دارویی است و این کاملا طبیعی است. یک راه ساده این است که شدت و نوع علائم خود را در نظر بگیرید. اگر علائم شما شدید است، مانند بی خوابی کامل چند روزه، افکار خودکشی، شنیدن صدا، دیدن چیزهایی که دیگران نمی بینند، نوسانات شدید خلق، رفتارهای پرخطر یا سوء مصرف مواد، مراجعه فوری به روانپزشک توصیه می شود، چون او می تواند علاوه بر ارزیابی روانی، وضعیت جسمی و نیاز احتمالی به دارو یا بستری را نیز بررسی کند. اگر علائم شما بیشتر در حد اضطراب، استرس، غمگینی، مشکلات ارتباطی، فرزندپروری، کاهش اعتماد به نفس یا مشکلات شغلی و تحصیلی است و عملکرد اصلی شما هنوز حفظ شده است، شروع با روانشناس گزینه مناسبی است. در هر دو حالت، اگر متخصص تشخیص دهد که نیاز به خدمات دیگری دارید، شما را به روانشناس یا روانپزشک مناسب ارجاع خواهد داد.
۲. آیا داروهای روانپزشکی اعتیاد آور هستند و اگر به روانپزشک مراجعه کنم مجبور می شوم همیشه دارو مصرف کنم؟
این باور که تمام داروهای روانپزشکی اعتیاد آور هستند یا اگر یک بار شروع کنید باید تا آخر عمر ادامه دهید، یک تصور اشتباه و شایع است. بیشتر داروهای مورد استفاده برای افسردگی، اضطراب، وسواس و بسیاری از اختلالات دیگر اعتیاد آور به معنای وابستگی شیمیایی نیستند، هرچند قطع ناگهانی یا خودسرانه آنها می تواند باعث بازگشت علائم یا بروز علائم ترک مانند شود. برخی داروها مثل گروهی از داروهای ضد اضطراب و خواب آورها در صورت مصرف طولانی مدت و بدون نظارت ممکن است وابستگی ایجاد کنند، اما روانپزشک با توجه به شرایط شما سعی می کند از ترکیب هایی استفاده کند که هم موثر باشند و هم کمترین احتمال وابستگی را داشته باشند. مدت مصرف دارو به نوع اختلال، شدت علائم، سابقه قبلی و پاسخ شما به درمان بستگی دارد و در بسیاری از موارد، بعد از یک دوره درمان موفق، با برنامه مشخص و تحت نظر پزشک می توان دوز دارو را کاهش داد و در نهایت آن را قطع کرد. مهم این است که هرگز خودسرانه دارو را شروع، قطع یا کم و زیاد نکنید و نگرانی های خود را صادقانه با روانپزشک در میان بگذارید.
۳. روانشناس بهتر است یا روانپزشک؟ کدام یک برای من مفید تر است؟
این سوال پاسخ مطلق ندارد، چون روانشناس و روانپزشک برای اهداف متفاوتی آموزش دیده اند و هر کدام در موقعیت خاصی مفید تر هستند. در مشکلات خفیف تا متوسط، مانند استرس، تعارضات خانوادگی، مشکلات ارتباطی، بحران های هویتی، رشد فردی، فرزندپروری و بسیاری از انواع اضطراب و افسردگی های خفیف، روانشناس و روان درمانی نقش اصلی را ایفا می کنند و در بسیاری از موارد حتی بدون دارو می توان به نتایج بسیار خوبی رسید. در مقابل، در اختلالات شدید، مزمن یا همراه با خطر برای خود و دیگران، مانند افسردگی شدید، اختلال دو قطبی، اختلالات روانپریشی، اعتیاد شدید یا اختلالات خوردن خطرناک، بدون ارزیابی و مداخله روانپزشک نمی توان یک درمان ایمن و کامل ارائه داد. بهترین رویکرد این است که بر اساس نوع و شدت علائم، از هر دو تخصص در زمان مناسب بهره بگیرید و به جای مقایسه و انتخاب یکی به عنوان بهتر، به این نگاه کنید که در حال حاضر کدام نوع کمک برای شما ضروری تر و مفید تر است.
منابع و رفرنس ها
- تفاوت روانشناس و روانپزشک، کلینیک تخصصی مهر رضوی
- چه فرقی بین روانشناس، روانپزشک و روانکاو وجود دارد؟ سیمیاروم
- American Psychiatric Association – What is Psychiatry?
- American Psychological Association – Understanding Psychotherapy and How it Works
